روش محاسبه تقصیر در حوادث ناشی از کار: راهنمای حقوقی کامل و کاربردی (1404)

وقتی حادثه‌ای در محیط کار رخ می‌دهد – مثلاً کارگری از داربست سقوط می‌کند یا در اثر نقص دستگاه آسیب می‌بیند اولین سؤالی که پیش می‌آید این است: چه کسی مقصر است؟ کارفرما که ایمنی را تأمین نکرده؟ کارگر که احتیاط نکرده؟ یا شاید هر دو؟ در ایران، قانون کار و تأمین اجتماعی (مصوب 1354 و اصلاحات 1404) و قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392) چارچوبی برای محاسبه تقصیر در حوادث کار ارائه کرده‌اند که مشخص می‌کند چه کسی مسئول پرداخت دیه یا غرامت است. این موضوع نه تنها برای کارگرانی که آسیب دیده‌اند، بلکه برای کارفرمایانی که می‌خواهند از جریمه‌های سنگین جلوگیری کنند، حیاتی است. طبق آمار سازمان تأمین اجتماعی، سالانه حدود 15,000 حادثه کاری در ایران رخ می‌دهد که در بیش از 60% موارد، تقصیر به کارفرما نسبت داده می‌شود. این مقاله با زبانی ساده و صمیمی، روش محاسبه تقصیر در حوادث کار را توضیح می‌دهد: از تعریف تقصیر و عوامل آن گرفته تا نقش کارفرما و کارگر، مراحل قضایی و نکاتی که باید بدانید تا حقوقتان حفظ شود. اگر با حادثه کاری مواجه هستید، این راهنما به شما کمک می‌کند و مشاورتل با خدمات مشاوره حقوقی از وکلای متخصص کنار شماست.

فهرست مطالب

• تقصیر در حوادث کار چیست؟
• عوامل مؤثر در محاسبه تقصیر
• نقش بیمه تأمین اجتماعی در حوادث کار
• روش محاسبه تقصیر: گام‌به‌گام
• مراحل مطالبه دیه با تقصیر مشخص
• مدارک لازم برای مطالبه دیه
• رویه قضایی در محاسبه تقصیر (1404)
• نکات کلیدی برای کارگران و کارفرمایان
• کلام آخر

تقصیر در حوادث کار چیست؟

تقصیر در حوادث کار به معنای کوتاهی یا قصور در انجام وظایف قانونی است که منجر به آسیب جسمی، روانی یا فوت کارگر می‌شود. طبق ماده 95 قانون کار، کارفرما مسئول تأمین ایمنی کارگاه است، اما کارگر هم باید استانداردهای ایمنی را رعایت کند. تقصیر می‌تواند عمدی (مثلاً کارفرما عمداً دستگاه معیوب را تعمیر نکند) یا غیرعمدی (مثلاً کارگر به دلیل بی‌احتیاطی از کلاه ایمنی استفاده نکند) باشد. در قانون، تقصیر به دو نوع تقسیم می‌شود:

• تقصیر کارفرما: عدم تأمین تجهیزات ایمنی، آموزش ناکافی یا نقض مقررات کار (ماده 91 قانون کار).
• تقصیر کارگر: عدم رعایت دستورالعمل‌های ایمنی یا سهل‌انگاری در کار (ماده 95).

محاسبه تقصیر یعنی تعیین درصد مسئولیت هر طرف (کارفرما، کارگر یا حتی شخص ثالث) در بروز حادثه، که مستقیماً روی دیه و غرامت تأثیر می‌گذارد. مثلاً اگر کارفرما 70% مقصر باشد، باید 70% دیه را بپردازد.

عوامل مؤثر در محاسبه تقصیر

محاسبه تقصیر فرآیندی پیچیده است که توسط بازرسان اداره کار، کارشناسان رسمی دادگستری و قاضی انجام می‌شود. عوامل کلیدی شامل موارد زیر است:

• وضعیت ایمنی کارگاه: آیا کارفرما تجهیزات ایمنی (مانند کلاه، کمربند ایمنی یا دستگاه‌های استاندارد) فراهم کرده؟ ماده 91 قانون کار تأکید دارد که کارفرما باید ابزار ایمن بدهد.
• آموزش کارگر: آیا کارگر آموزش ایمنی دیده؟ عدم آموزش می‌تواند تقصیر را به کارفرما منتقل کند.
• رعایت دستورالعمل‌ها: آیا کارگر قوانین ایمنی (مانند استفاده از تجهیزات حفاظتی) را رعایت کرده؟
• نقص تجهیزات: آیا حادثه به دلیل خرابی دستگاه رخ داده؟ مثلاً اگر دستگاه بالابر معیوب باشد، کارفرما مقصر است.
• عوامل خارجی: آیا شخص ثالثی (مثلاً پیمانکار فرعی) باعث حادثه شده؟ در این صورت، تقصیر بین چند طرف تقسیم می‌شود.
• گزارش پزشکی قانونی: شدت آسیب و ارتباط آن با کار بررسی می‌شود (ماده 448 قانون مجازات اسلامی).

مثال واقعی: در پرونده‌ای در اصفهان (1403)، کارگری از داربست سقوط کرد. بازرس اداره کار تشخیص داد که کارفرما 80% مقصر است (به دلیل عدم نصب حفاظ) و کارگر 20% (به دلیل نبستن کمربند ایمنی). دیه 600 میلیون تومانی به همان نسبت تقسیم شد.

نقش بیمه تأمین اجتماعی در حوادث کار

بیمه تأمین اجتماعی نقش کلیدی در جبران خسارت دارد (ماده 60 قانون تأمین اجتماعی). اگر کارفرما کارگر را بیمه کرده باشد:

• پرداخت دیه/ارش: بیمه دیه فوت یا نقص عضو را پوشش می‌دهد (تا سقف 1.2 میلیارد تومان در 1404 برای دیه کامل).
• غرامت دستمزد: 2/3 حقوق روزانه تا زمان بهبودی یا 4 سال.
• مستمری: در صورت فوت یا ازکارافتادگی دائم، مستمری به کارگر یا خانواده‌اش پرداخت می‌شود.

اگر کارفرما بیمه نکرده باشد، خودش مستقیماً مسئول پرداخت دیه است و ممکن است به حبس یا جریمه (تا 50 برابر حداقل حقوق) محکوم شود (ماده 95 قانون کار). در سال 1404، اداره کار نظارت بیشتری بر بیمه کارگران دارد.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

روش محاسبه تقصیر: گام‌به‌گام

محاسبه تقصیر در حوادث کار فرآیندی رسمی است که با بررسی دقیق شواهد انجام می‌شود. مراحل آن:

1. گزارش حادثه: کارگر یا کارفرما باید ظرف 3 روز حادثه را به اداره کار و تأمین اجتماعی گزارش دهند (ماده 65 قانون تأمین اجتماعی).
2. بازرسی اداره کار: بازرسان اداره کار محل حادثه را بررسی می‌کنند (تجهیزات، شرایط ایمنی، آموزش کارگر).
3. کارشناسی رسمی: کارشناس دادگستری یا پزشکی قانونی درصد تقصیر را تعیین می‌کند (مثلاً 70% کارفرما، 30% کارگر).
4. گزارش پزشکی قانونی: نوع و شدت آسیب (دیه یا ارش) مشخص می‌شود.
5. تصمیم‌گیری قاضی: در صورت اختلاف، پرونده به دادگاه عمومی حقوقی یا کیفری ارجاع می‌شود و قاضی با استناد به شواهد، درصد تقصیر را تأیید می‌کند.
6. پرداخت دیه: دیه بر اساس درصد تقصیر تقسیم می‌شود. مثلاً اگر دیه کامل 1.2 میلیارد باشد و کارفرما 80% مقصر، 960 میلیون تومان می‌پردازد.

مثال: در حادثه‌ای در یک کارگاه ساختمانی، کارگری انگشتش را از دست داد (دیه 120 میلیون تومان). بازرس تشخیص داد کارفرما 90% مقصر است (عدم آموزش) و کارگر 10% (بی‌احتیاطی). کارفرما 108 میلیون تومان پرداخت کرد.

مراحل مطالبه دیه با تقصیر مشخص

اگر حادثه رخ داد و تقصیر مشخص شد، مراحل زیر برای مطالبه دیه طی می‌شود:

• گزارش فوری: ظرف 3 روز به اداره کار و تأمین اجتماعی اطلاع دهید.
• معاینه پزشکی قانونی: برای تعیین دیه یا ارش.
• شکایت در اداره کار: اگر کارفرما دیه نپردازد، به اداره کار شکایت کنید.
• دادخواست قضایی: اگر اختلاف حل نشد، به دادگاه عمومی حقوقی یا کیفری (برای تقصیر کیفری) مراجعه کنید.
• ثبت در سامانه ثنا: دادخواست را الکترونیکی ثبت کنید.
• جلسه دادگاه: شواهد (گزارش بازرس، پزشکی قانونی) ارائه دهید.
• اجرای حکم: دیه از بیمه یا اموال کارفرما وصول می‌شود.

مدت کل: 3 تا 12 ماه. وکیل متخصص کار می‌تواند سرعت را افزایش دهد.

مدارک لازم برای مطالبه دیه

• گزارش حادثه از اداره کار یا تأمین اجتماعی.
• گزارش پزشکی قانونی (دیه/ارش).
• قرارداد کار و فیش حقوقی (برای اثبات اشتغال).
• کپی شناسنامه و کارت ملی.
• شواهد تقصیر (عکس محل حادثه، شهادت همکاران).
• گزارش بازرسی اداره کار.

رویه قضایی در محاسبه تقصیر (1404)

دادگاه‌ها و اداره کار در سال 1404 رویه مشخصی دارند:

• حمایت از کارگر: در 60% موارد، تقصیر اصلی به کارفرما نسبت داده می‌شود.
• تخفیف برای کارفرما: اگر کارگر کاملاً مقصر باشد (مثلاً عدم استفاده از تجهیزات ایمنی)، دیه کاهش می‌یابد.
• نقش بیمه: اگر کارفرما بیمه کرده باشد، تأمین اجتماعی دیه را سریع پرداخت می‌کند.
• جریمه کارفرما: عدم بیمه یا نقض ایمنی می‌تواند به جریمه تا 50 برابر حداقل حقوق منجر شود.

مثال قضایی: در پرونده‌ای در تهران (1403)، کارگری در اثر برق‌گرفتگی فوت کرد. بازرس اداره کار کارفرما را 100% مقصر دانست (عدم عایق‌بندی). بیمه تأمین اجتماعی 1.2 میلیارد تومان دیه کامل پرداخت کرد.

نکات کلیدی برای کارگران و کارفرمایان

برای کارگران:

• فوری گزارش دهید: ظرف 3 روز حادثه را گزارش کنید تا شواهد حفظ شود.
• مدارک جمع کنید: عکس، شهادت همکار و گزارش پزشکی قانونی داشته باشید.
• مشاوره حقوقی بگیرید: وکیل کار می‌تواند تقصیر را دقیق‌تر اثبات کند.

برای کارفرمایان:

• ایمنی را تأمین کنید: تجهیزات استاندارد و آموزش منظم بدهید.
• بیمه کنید: بیمه تأمین اجتماعی از جریمه‌های سنگین جلوگیری می‌کند.
• مستند کنید: گزارش‌های ایمنی و آموزش را بایگانی کنید.

کلام آخر

محاسبه تقصیر در حوادث کار فرآیندی است که با بررسی بازرسان اداره کار، پزشکی قانونی و قاضی انجام می‌شود و تعیین می‌کند چه کسی مسئول دیه است. قانون کار و تأمین اجتماعی از کارگران حمایت می‌کند، اما کارفرمایان هم می‌توانند با رعایت ایمنی از مشکلات جلوگیری کنند. اگر با حادثه کاری مواجه هستید، فوری اقدام به دریافت مشاوره حقوقی بکنید. نگذارید حق شما ضایع شود؛ همین حالا اقدام کنید.