چک یا سفته: کدام برای معامله و ضمانت بهتر است؟ راهنمای حقوقی 1404

مشاوره حقوقی به شما کمک می‌کند تا با آگاهی از تفاوت‌های چک و سفته، بهترین ابزار را برای معامله یا ضمانت انتخاب کنید. چک و سفته، دو سند تجاری پرکاربرد در ایران هستند که برای پرداخت یا تضمین تعهدات مالی استفاده می‌شوند. هر کدام ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب آن‌ها به نوع معامله، میزان اعتماد طرفین و هدف استفاده بستگی دارد. این مقاله، با استناد به قوانین ایران در سال 1404، تفاوت‌های چک و سفته، کاربردها، مسئولیت‌های حقوقی و نکات کلیدی را به زبان ساده توضیح می‌دهد تا راهنمایی جامع برای تصمیم‌گیری فراهم شود.

فهرست مطالب

• چک چیست؟
• سفته چیست؟
• تفاوت‌های چک و سفته
• چک برای معامله و ضمانت بهتر است یا سفته؟
• کدام برای معامله بهتر است؟
• کدام برای ضمانت بهتر است؟
• نکات حقوقی کلیدی
• موانع احتمالی
• نقش وکیل
• کلام آخر

چک چیست؟

چک، طبق ماده 310 قانون تجارت، سندی است که صادرکننده آن متعهد می‌شود مبلغ مشخصی را در تاریخ معین یا به‌صورت عندالمطالبه از حساب بانکی خود به گیرنده (دارنده) پرداخت کند. چک‌های صیادی (بنفش‌رنگ) از سال 1400 باید در سامانه صیاد ثبت شوند تا معتبر باشند.

ویژگی‌ها:

• پرداخت از حساب بانکی: چک به موجودی حساب صادرکننده وابسته است.
• انواع چک: عادی، تضمین‌شده، رمزدار، صیادی.
• اعتبار قانونی: چک در صورت برگشت، امکان پیگیری کیفری و حقوقی دارد.
• ثبت در صیاد: الزامی برای چک‌های صیادی (کد 16 رقمی).

مثال: فردی برای خرید خودرو چکی به مبلغ 500 میلیون تومان صادر می‌کند که در سامانه صیاد ثبت شده و در تاریخ سررسید قابل وصول است.

سفته چیست؟

سفته، طبق مواد 307 و 308 قانون تجارت، سندی است که صادرکننده متعهد می‌شود مبلغ مشخصی را در تاریخ معین یا عندالمطالبه به گیرنده یا حامل آن بپردازد. برخلاف چک، سفته به حساب بانکی وابسته نیست و از دفاتر اسناد رسمی یا بانک‌ها تهیه می‌شود.

ویژگی‌ها:

• مستقل از حساب بانکی: نیازی به موجودی بانکی ندارد.
• کاربرد اصلی: بیشتر برای ضمانت (مثل قراردادهای کاری یا اجاره).
• اعتبار حقوقی: در صورت عدم پرداخت، فقط از طریق دعوای حقوقی قابل پیگیری است.
• عدم ثبت در صیاد: نیازی به ثبت در سامانه ندارد.

مثال: کارمندی برای تضمین حسن انجام کار، سفته‌ای به مبلغ 100 میلیون تومان به کارفرما ارائه می‌دهد.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

تفاوت‌های چک و سفته

چک و سفته هر دو از اسناد تجاری متداول هستند، اما تفاوت‌هایی اساسی در ساختار، کاربرد و پیگیری قانونی دارند.

چک وابسته به حساب بانکی است و برای صدور آن، نیاز به موجودی در حساب صادرکننده وجود دارد. از سوی دیگر، سفته به حساب بانکی متصل نیست و به صورت مستقل صادر می‌شود. یکی از تفاوت‌های مهم این دو سند، لزوم ثبت چک در سامانه صیاد است که برای چک‌های جدید الزامی است، در حالی که سفته نیازی به ثبت در سامانه خاصی ندارد.

از نظر پیگیری قانونی، اگر چک برگشت بخورد، می‌توان هم از طریق مراجع حقوقی و هم کیفری اقدام کرد، اما در مورد سفته، فقط مسیر حقوقی در دسترس است. کاربرد اصلی چک معمولاً در پرداخت‌های مستقیم یا معاملات تجاری است، در حالی که سفته بیشتر برای ضمانت استفاده می‌شود.

برای تهیه چک، باید دسته‌چک را از بانک دریافت کرد، اما سفته را می‌توان از دفاتر اسناد رسمی یا بانک‌ها خریداری کرد. صدور چک هزینه‌ای ندارد، ولی برای سفته، هزینه‌ای معادل حدود 0.3 درصد مبلغ اسمی پرداخت می‌شود.

در نهایت، از نظر اعتبار در معاملات، چک اعتبار بالاتری دارد، زیرا به حساب بانکی متصل است، در سامانه صیاد ثبت می‌شود و پیگیری کیفری دارد. سفته با وجود کاربردهای فراوان، اعتبار کمتری دارد و بیشتر برای ضمانت‌های غیرمستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چک برای معامله و ضمانت بهتر است یا سفته؟

انتخاب بین چک و سفته به هدف و شرایط معامله بستگی دارد. در ادامه، مزایا و معایب هر کدام بررسی می‌شود:

مزایای چک

• امنیت بالا: ثبت در سامانه صیاد، شفافیت و امکان استعلام وضعیت چک را فراهم می‌کند.
• پیگیری کیفری: در صورت برگشت چک، صادرکننده ممکن است با حبس یا محرومیت بانکی مواجه شود (ماده 7 قانون صدور چک).
• اعتبار در معاملات: به دلیل وابستگی به حساب بانکی، در معاملات تجاری پذیرفته‌تر است.
• سرعت وصول: بانک در تاریخ سررسید، وجه را مستقیماً پرداخت می‌کند (در صورت موجودی).

معایب چک

• وابستگی به موجودی: اگر حساب صادرکننده خالی باشد، چک برگشتی می‌شود.
• محدودیت صدور: دسته‌چک فقط به افراد با اعتبار بانکی و بدون سابقه چک برگشتی داده می‌شود.
• پیچیدگی ثبت: ثبت در سامانه صیاد نیاز به دسترسی به اینترنت یا اپلیکیشن دارد.

مزایای سفته

• دسترسی آسان: نیازی به حساب بانکی یا اعتبار بانکی ندارد و از بانک یا دفاتر اسناد تهیه می‌شود.
• مناسب برای ضمانت: در قراردادهای کاری، اجاره یا وام، به‌عنوان تضمین رایج است.
• انعطاف‌پذیری: می‌توان برای هر مبلغی (تا سقف اسمی) صادر کرد.
• عدم نیاز به ثبت: برخلاف چک، نیازی به ثبت در سامانه صیاد ندارد.

معایب سفته

• پیگیری حقوقی: در صورت عدم پرداخت، فقط از طریق دادگاه حقوقی قابل وصول است که زمان‌بر است.
• اعتبار کمتر: به دلیل عدم وابستگی به حساب بانکی، در معاملات بزرگ کمتر پذیرفته می‌شود.
• هزینه صدور: خرید سفته هزینه دارد (حدود 0.3% مبلغ اسمی).
• ریسک سوءاستفاده: امکان جعل یا سوءاستفاده از سفته بدون ثبت وجود دارد.

مثال: برای خرید آپارتمان، چک به دلیل امنیت و پیگیری کیفری مناسب‌تر است. اما برای ضمانت قرارداد اجاره، سفته به دلیل دسترسی آسان رایج‌تر است.

کدام برای معامله بهتر است؟

• چک:

• مناسب برای معاملات بزرگ (مثل خرید خودرو، ملک یا کالا) که نیاز به اطمینان از پرداخت دارند.
• با ثبت در سامانه صیاد، ریسک معامله کاهش می‌یابد.
• پیگیری کیفری و حقوقی، گیرنده را در برابر عدم پرداخت محافظت می‌کند.

• سفته:

• مناسب برای معاملات کوچک یا غیررسمی که طرفین به هم اعتماد دارند.
• به دلیل عدم نیاز به حساب بانکی، برای افرادی که دسته‌چک ندارند مناسب است.
• در معاملات بزرگ، به دلیل اعتبار کمتر، کمتر پذیرفته می‌شود.

توصیه: برای معاملات تجاری، چک صیادی ثبت‌شده در سامانه صیاد ترجیح دارد، زیرا امنیت و اعتبار بیشتری دارد.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

کدام برای ضمانت بهتر است؟

• چک:

• مناسب برای ضمانت‌های سنگین (مثل قراردادهای تجاری یا وام‌های کلان) به دلیل پیگیری کیفری.
• ریسک برگشت چک، صادرکننده را به انجام تعهدات تشویق می‌کند.
• اما تهیه دسته‌چک برای همه ممکن نیست.

• سفته:

• رایج برای ضمانت‌های سبک‌تر (مثل قرارداد کار، اجاره یا وام‌های کوچک).
• دسترسی آسان و عدم نیاز به حساب بانکی، آن را برای کارفرمایان و موجران جذاب می‌کند.
• اما پیگیری حقوقی زمان‌بر است و ممکن است وصول نشود.

توصیه: برای ضمانت قراردادهای کاری یا اجاره، سفته به دلیل سهولت صدور مناسب‌تر است. برای ضمانت‌های بزرگ، چک ترجیح دارد.

نکات حقوقی کلیدی

• ثبت چک در صیاد: چک‌های صیادی بدون ثبت در سامانه صیاد فاقد اعتبار هستند (ماده 21 مکرر قانون چک).
• تکمیل دقیق: چک و سفته باید با اطلاعات کامل (مبلغ، تاریخ، امضا) صادر شوند، وگرنه غیرقابل وصول‌اند.
• ضمانت معتبر: در معاملات، از صادرکننده چک یا سفته، مدارک هویتی و ضمانت (مثل قرارداد مکمل) بگیرید.
• استعلام چک: وضعیت چک را از سامانه صیاد بررسی کنید تا از اعتبار صادرکننده مطمئن شوید.
• نگهداری سفته: سفته را در جای امن نگه دارید، زیرا مفقود شدن آن ممکن است منجر به سوءاستفاده شود.
• وکیل بگیرید: در صورت بروز اختلاف (مثل چک یا سفته برگشتی)، وکیل متخصص دعاوی تجاری می‌تواند کمک کند.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

موانع احتمالی

• چک برگشتی: اگر حساب صادرکننده خالی باشد، گیرنده باید دعوای حقوقی یا کیفری مطرح کند.
• عدم وصول سفته: وصول سفته نیاز به دادگاه حقوقی دارد که ممکن است 6 ماه تا 2 سال طول بکشد.
• سوءاستفاده: چک یا سفته بدون ثبت دقیق ممکن است جعل یا سوءاستفاده شود.
• عدم دسترسی به صیاد: مشکلات فنی سامانه صیاد می‌تواند ثبت چک را مختل کند.
• اعتبار صادرکننده: بدون بررسی اعتبار، ریسک معامله افزایش می‌یابد.

نقش وکیل

• تنظیم قرارداد: وکیل قرارداد مکمل برای چک یا سفته تنظیم می‌کند تا ریسک کاهش یابد.
• پیگیری دعاوی: در صورت برگشت چک یا عدم پرداخت سفته، دعوای حقوقی یا کیفری را پیگیری می‌کند.
• مشاوره حقوقی: راهنمایی می‌کند که چک یا سفته برای معامله شما مناسب‌تر است.
  مثال: وکیلی با پیگیری چک برگشتی در دادگاه، 200 میلیون تومان برای موکلش وصول کرد.

کلام آخر

مشاوره حقوقی به شما کمک می‌کند تا با انتخاب درست بین چک و سفته، معامله یا ضمانت خود را ایمن کنید. در سال 1404، چک برای معاملات بزرگ و تجاری به دلیل ثبت در سامانه صیاد و پیگیری کیفری مناسب‌تر است، در حالی که سفته برای ضمانت‌های سبک (مثل قرارداد کار یا اجاره) به دلیل دسترسی آسان ترجیح دارد. برای کاهش ریسک، چک را در صیاد ثبت کنید، سفته را دقیق تکمیل کنید و از وکیل برای تنظیم قرارداد یا پیگیری دعاوی کمک بگیرید. اطلاعات بیشتر را از وب‌سایت بانک مرکزی (www.cbi.ir) یا دفاتر اسناد رسمی استعلام کنید.