حمایت حقوقی از زنان در برابر خشونت خانگی: قوانین و راهنمای 1404

مشاوره حقوقی به زنان قربانی خشونت خانگی کمک می‌کند تا با آگاهی از حقوق قانونی خود، از این شرایط خارج شوند و عدالت را پیگیری کنند. خشونت خانگی، هرگونه رفتار خشونت‌آمیز جسمی، روانی، جنسی یا اقتصادی علیه زنان در محیط خانواده است که می‌تواند توسط همسر، پدر، برادر یا سایر اعضای خانواده اعمال شود. در ایران، قوانین مختلفی برای حمایت از زنان در برابر خشونت خانگی وجود دارد، اما بسیاری از زنان به دلیل عدم آگاهی یا ترس از تبعات، از این حمایت‌ها استفاده نمی‌کنند. این مقاله با استناد به قوانین سال 1404، حمایت‌های حقوقی، مراحل شکایت، نهادهای پشتیبان و نکات کاربردی را به زبان ساده بررسی می‌کند تا زنان بتوانند با اطمینان از حقوق خود دفاع کنند.

فهرست مطالب

• خشونت خانگی چیست؟
• قوانین حمایت از زنان در برابر خشونت خانگی
• مراحل شکایت از خشونت خانگی
• نهادهای پشتیبان زنان قربانی خشونت خانگی
• موانع احتمالی در پیگیری خشونت خانگی
• نکات حقوقی و کاربردی
• نقش وکیل در حمایت از زنان
• کلام آخر

خشونت خانگی چیست؟

خشونت خانگی شامل هرگونه رفتار آزاردهنده‌ای است که در محیط خانواده یا توسط اعضای خانواده علیه زنان اعمال می‌شود. طبق تعریف سازمان بهزیستی و قوانین ایران، انواع خشونت خانگی عبارت‌اند از:

• جسمی: کتک زدن، هل دادن، سیلی زدن یا هرگونه آسیب فیزیکی.
• روانی: توهین، تحقیر، تهدید، کنترل رفتار یا ایجاد ترس.
• جنسی: اجبار به رابطه جنسی، آزار جنسی یا سوءاستفاده جنسی.
• اقتصادی: محروم کردن از پول، کنترل مالی یا ممانعت از کار.
• اجتماعی: محدود کردن روابط با دوستان، خانواده یا جامعه.

مثال: زنی که همسرش او را کتک می‌زند، توهین می‌کند یا مانع دسترسی او به پول می‌شود، قربانی خشونت خانگی است.

قوانین حمایت از زنان در برابر خشونت خانگی

ایران قوانین متعددی برای حمایت از زنان در برابر خشونت خانگی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

1. ماده 1115 قانون مدنی:

• اگر زن در خانه مشترک با همسر در خطر جانی، مالی یا حیثیتی باشد، می‌تواند منزل را ترک کند و نفقه او همچنان به عهده همسر است. این ماده به زن اجازه می‌دهد در شرایط خشونت، خانه را ترک کند بدون از دست دادن حقوق مالی.

2. ماده 1130 قانون مدنی:

• اگر ادامه زندگی مشترک برای زن با عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل‌تحمل) همراه باشد، می‌تواند درخواست طلاق کند. خشونت خانگی یکی از مصادیق عسر و حرج است.

3. قانون حمایت خانواده (1391):

• ماده 4: دادگاه‌های خانواده صلاحیت رسیدگی به دعاوی خشونت خانگی، طلاق، نفقه و حضانت را دارند.
• ماده 22: در صورت اثبات خشونت، دادگاه می‌تواند محدودیت‌هایی برای فرد خاطی (مثل ممنوعیت تماس) اعمال کند.

4. قانون مجازات اسلامی:

• مواد 614 و 619: ضرب و جرح، توهین یا تهدید علیه زنان می‌تواند منجر به مجازات‌هایی مانند حبس، شلاق یا جریمه نقدی شود.
• دیه: در صورت آسیب جسمی، زن می‌تواند دیه (مثلاً برای کبودی یا شکستگی) مطالبه کند.

5. لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت (1400):

• این لایحه که در سال 1404 همچنان در حال اجرا یا تکمیل است، حمایت‌های گسترده‌تری ارائه می‌دهد، از جمله:
• • • ایجاد خانه‌های امن برای زنان قربانی.
    • ارائه خدمات مشاوره‌ای و حقوقی رایگان.
    • تشدید مجازات برای مرتکبان خشونت خانگی.

مثال: زنی که به دلیل ضرب و جرح همسرش به پزشکی قانونی مراجعه کرده، می‌تواند با استناد به ماده 614 قانون مجازات اسلامی شکایت کند و دیه یا مجازات حبس برای همسرش مطالبه نماید.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

مراحل شکایت از خشونت خانگی

اگر قربانی خشونت خانگی هستید، می‌توانید با طی مراحل زیر از حمایت قانونی بهره‌مند شوید:

1. تماس با اورژانس اجتماعی (123):

• در شرایط اضطراری، با شماره 123 تماس بگیرید. تیم اورژانس اجتماعی (سازمان بهزیستی) برای مداخله فوری، مشاوره یا انتقال به خانه امن اقدام می‌کند.
• این خدمات رایگان و 24ساعته است.

2. مراجعه به پزشکی قانونی:

• اگر مورد ضرب و جرح قرار گرفتید، حداکثر تا 7 روز به پزشکی قانونی مراجعه کنید تا صدمات (مثل کبودی یا شکستگی) ثبت شود.
• گزارش پزشکی قانونی مدرک کلیدی برای شکایت است.

3. ثبت شکایت در کلانتری یا دادسرا:

• به نزدیک‌ترین کلانتری یا دادسرای عمومی و انقلاب مراجعه کنید و شکایت خود را ثبت کنید.
• مدارک لازم:
• کپی شناسنامه و کارت ملی.
• گزارش پزشکی قانونی (در صورت ضرب و جرح).
• شهادت شهود یا مدارک دیگر (مثل پیام‌های تهدیدآمیز، عکس یا فیلم).
• شرح کتبی ماجرا (جزئیات خشونت، تاریخ و مکان).

4. پیگیری در دادگاه:

• پرونده شما به دادگاه کیفری (برای مجازات) یا دادگاه خانواده (برای طلاق، نفقه یا حضانت) ارجاع می‌شود.
• قاضی با بررسی مدارک و شواهد، رأی صادر می‌کند (مثلاً حبس، جریمه یا دیه برای مرتکب).

5. درخواست حمایت‌های تکمیلی:

• خانه امن: سازمان بهزیستی خانه‌های امن برای زنان در معرض خطر فراهم می‌کند.
• مشاوره حقوقی رایگان: برخی مراکز دولتی یا NGOها خدمات حقوقی رایگان ارائه می‌دهند.
• دستور حفاظتی: دادگاه می‌تواند دستور منع تماس یا محدودیت برای فرد خاطی صادر کند.

مدت زمان: فرآیند شکایت بسته به پیچیدگی پرونده 3 تا 12 ماه طول می‌کشد.

نهادهای پشتیبان زنان قربانی خشونت خانگی

چندین نهاد در ایران از زنان در برابر خشونت خانگی حمایت می‌کنند:

• اورژانس اجتماعی (123): مداخله فوری، مشاوره و انتقال به خانه امن.
• سازمان بهزیستی: ارائه خدمات مشاوره، خانه امن و حمایت‌های روانی.
• دادگاه‌های خانواده: رسیدگی به دعاوی طلاق، نفقه و حضانت.
• پلیس 110: مداخله در موارد اضطراری و ارجاع به کلانتری.
• مراکز مشاوره خانواده: ارائه خدمات روان‌شناسی و حقوقی (اغلب در بهزیستی یا قوه قضاییه).
• انجمن‌های غیردولتی (NGO): برخی NGOها مثل انجمن حمایت از زنان و کودکان خدمات مشاوره و حقوقی ارائه می‌دهند.

مثال: زنی که از خشونت همسرش در امان نبود، با تماس با 123 به خانه امن منتقل شد و با کمک وکیل، طلاق گرفت.

موانع احتمالی در پیگیری خشونت خانگی

• ترس از آبرو یا انتقام: بسیاری از زنان به دلیل ترس از قضاوت یا تلافی، شکایت نمی‌کنند.
• عدم آگاهی قانونی: ندانستن حقوق قانونی باعث می‌شود زنان از پیگیری منصرف شوند.
• نقص مدارک: بدون گزارش پزشکی قانونی یا شواهد، اثبات خشونت دشوار است.
• تأخیر در گزارش: تأخیر در مراجعه به پزشکی قانونی می‌تواند شواهد جسمی را از بین ببرد.
• مشکلات مالی: هزینه‌های وکیل یا دادرسی ممکن است مانع شود (گرچه مشاوره رایگان در دسترس است).

نکات حقوقی و کاربردی

• فوراً گزارش دهید: برای اثبات ضرب و جرح، حداکثر تا 7 روز به پزشکی قانونی بروید.
• شواهد را جمع کنید: پیام‌های تهدیدآمیز، عکس از جراحات یا شهادت همسایه‌ها را نگه دارید.
• وکیل بگیرید: وکیل متخصص دعاوی خانواده یا کیفری می‌تواند فرآیند را تسریع کند.
• از اورژانس اجتماعی کمک بخواهید: شماره 123 در هر ساعت از شبانه‌روز پاسخگوست.
• حقوق خود را بشناسید: طبق ماده 1115 قانون مدنی، در صورت خطر می‌توانید خانه را ترک کنید و نفقه بگیرید.
• امنیت خود را حفظ کنید: در صورت تهدید جدی، به خانه امن یا اقوام مورد اعتماد پناه ببرید.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

نقش وکیل در حمایت از زنان

• تنظیم شکایت: وکیل شکایت کیفری یا دادخواست حقوقی (مثل طلاق) را با استناد به مواد قانونی تنظیم می‌کند.
• جمع‌آوری مدارک: شواهد لازم (مثل گزارش پزشکی قانونی) را تهیه و ارائه می‌دهد.
• دفاع در دادگاه: از حقوق زن در برابر ادعاهای فرد خاطی دفاع می‌کند.
  مثال: زنی با کمک وکیل، با استناد به ماده 1130 قانون مدنی به دلیل خشونت خانگی طلاق گرفت و نفقه معوقه دریافت کرد.

کلام آخر

مشاوره حقوقی به زنان قربانی خشونت خانگی کمک می‌کند تا با استناد به قوانینی مانند ماده 1115 و 1130 قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، از خود محافظت کنند. در سال 1404، زنان می‌توانند با تماس با اورژانس اجتماعی (123)، مراجعه به پزشکی قانونی، و ثبت شکایت در کلانتری یا دادسرا، از حمایت‌های قانونی بهره‌مند شوند. شواهد (مثل گزارش پزشکی قانونی یا شهادت شهود) و کمک وکیل نقش کلیدی در موفقیت پرونده دارد. اگر در معرض خشونت هستید، فوراً اقدام کنید، از نهادهایی مثل بهزیستی کمک بگیرید و حقوق خود را مطالبه کنید. برای اطلاعات بیشتر، به وب‌سایت سازمان بهزیستی (www.behzisti.ir) یا دادگستری محل خود مراجعه کنید.