اختلال احتکار چیست؟ علائم، علل، درمان و راه‌های کمک به فرد مبتلا

همه‌ی ما اشیایی در خانه داریم که از نظر احساسی برایمان مهم‌اند؛ یادگاری‌هایی که خاطره‌ای را زنده می‌کنند. اما زمانی که نگه‌داشتن وسایل از کنترل خارج می‌شود و فرد قادر به دور ریختن هیچ وسیله‌ حتی بی‌مصرف‌ترین آن‌ها نیست، موضوعی فراتر از صرفاً بی‌نظمی پیش‌رو داریم. این وضعیت به‌عنوان اختلال احتکار (Hoarding Disorder) شناخته می‌شود؛ نوعی اختلال وسواسی‌ ‌عملی که می‌تواند زندگی فرد، خانواده و حتی سلامت جسمی او را مختل کند. اختلال احتکار معمولاً با اضطراب، احساس ناامنی و ترس از فقدان همراه است. افراد مبتلا معمولاً می‌دانند که وسایلشان بی‌ارزش‌اند، اما اضطرابی شدید هنگام فکر کردن به دور ریختن آن‌ها تجربه می‌کنند. در این میان، مشاوره روانشناسی نقشی کلیدی در شناخت و درمان این اختلال دارد؛ زیرا ریشه‌های روانی عمیقی پشت رفتارهای ظاهراً ساده‌ی احتکار نهفته است.

فهرست مطالب

• اختلال احتکار چیست؟
• تفاوت احتکار با کلکسیون‌داری
• علائم اختلال احتکار
• علت اختلال احتکار
• انواع اختلال احتکار
• پیامدهای اختلال احتکار
• درمان اختلال احتکار
• راهکارهای عملی برای مقابله با احتکار
• نقش خانواده در حمایت از فرد مبتلا
• جمع‌بندی

اختلال احتکار چیست؟

از نگاه DSM-5، اختلال احتکار نوعی ناتوانی پایدار در دور ریختن یا جدا شدن از وسایل، صرف‌نظر از ارزش واقعی آن‌هاست. این مشکل معمولاً با نیاز ذهنی شدید به نگه‌داشتن اشیا و اضطراب زیاد در هنگام فکر کردن به دور ریختن آن‌ها همراه است.
برخلاف تصور رایج، احتکار فقط “جمع کردن وسایل زیاد” نیست، بلکه به مرور منجر به اشغال فضای خانه تا حدی می‌شود که عملکرد طبیعی زندگی فرد مختل می‌گردد. خانه‌های افراد مبتلا معمولاً انباشته از وسایل قدیمی، شکسته یا کاملاً بی‌استفاده است و حتی راه رفتن در آن دشوار می‌شود.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

تفاوت احتکار با کلکسیون‌داری

در کلکسیون‌داری، جمع‌آوری وسایل هدفمند، سازمان‌یافته و لذت‌بخش است؛ اما در احتکار، فرد نه هدف مشخصی دارد و نه توانایی نظم‌بخشی یا دور ریختن وسایل را. به همین دلیل احتکار در زمره‌ی اختلالات روانی قرار می‌گیرد.

علائم اختلال احتکار

۱. علائم رفتاری

• انباشتن وسایل بی‌مصرف مانند روزنامه، لباس‌های قدیمی، جعبه، پلاستیک یا ظروف شکسته
• پر شدن خانه تا حدی که آشپزخانه یا تخت خواب غیرقابل استفاده می‌شود
• امتناع شدید از تمیز کردن یا اجازه دادن به دیگران برای مرتب‌سازی خانه

۲. علائم روانی

• اضطراب و ناراحتی شدید هنگام فکر کردن به دور ریختن اشیا
• احساس گناه یا ترس از پشیمانی در آینده
• وابستگی احساسی به وسایل بی‌ارزش ("اگر اینو بندازم دور، انگار بخشی از خاطراتم رو از بین بردم")

۳. علائم اجتماعی

• انزوای تدریجی و پرهیز از دعوت دیگران به خانه
• درگیری با خانواده و همسایه‌ها به‌دلیل بی‌نظمی یا بوی نامطبوع
• احساس شرم یا سرزنش از سوی اطرافیان
  

  برای دریافت مشاوره فوری، شماره موبایل خود را وارد نمایید.

  ثبت درخواست مشاوره

علت اختلال احتکار

علت دقیق اختلال احتکار یک عامل منفرد نیست، بلکه ترکیبی از عوامل روانی، زیستی و محیطی است:

1. ژنتیک و زیست‌شناسی مغز:
   مطالعات تصویربرداری نشان داده‌اند که در مغز مبتلایان به احتکار، بخش‌هایی از قشر پیش‌پیشانی که مسئول تصمیم‌گیری و کنترل احساسات است، فعالیت متفاوتی دارد.
2. تجارب کودکی و آسیب‌های عاطفی:
   فقدان، از دست دادن عزیزان، یا زندگی در شرایط ناامن می‌تواند فرد را به سمت وابستگی بیمارگونه به اشیا سوق دهد؛ به‌عنوان راهی برای حفظ حس کنترل و امنیت.
3. عوامل روانی همراه:
   اختلال احتکار معمولاً با افسردگی، اضطراب یا وسواس فکری–عملی (OCD) همراه است.
4. الگوهای فکری ناسالم:
   فکرهای غیرمنطقی مانند "ممکن است روزی به درد بخورد" یا "اگر بندازمش دور، بی‌احساس شدم" باعث تداوم رفتار احتکار می‌شود.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

انواع اختلال احتکار

۱. احتکار وسایل بی‌ارزش

شایع‌ترین نوع؛ فرد وسایل شکسته، لباس‌های کهنه، یا بسته‌بندی‌های خالی را نگه می‌دارد.

۲. احتکار حیوانات

نگهداری تعداد زیادی حیوان در فضای محدود، بدون توانایی مراقبت مناسب. این نوع معمولاً با احساس شفقت افراطی و ناتوانی در رهاسازی همراه است.

۳. احتکار دیجیتال

ذخیره‌ی بی‌پایان فایل‌ها، عکس‌ها یا ایمیل‌ها در دستگاه‌ها بدون نظم یا حذف اطلاعات بی‌اهمیت.

پیامدهای اختلال احتکار

از نظر روانی

افسردگی، استرس مزمن، کاهش عزت‌نفس و احساس ناتوانی در کنترل زندگی.

از نظر اجتماعی

تنهایی، طرد خانوادگی، فروپاشی روابط زناشویی و حتی از دست دادن شغل.

از نظر جسمی و بهداشتی

انباشت زباله و وسایل می‌تواند محیط را آلوده کند و خطر آتش‌سوزی، سقوط یا بیماری‌های تنفسی را افزایش دهد.

درمان اختلال احتکار

۱. درمان شناختی–رفتاری (CBT)

موثرترین روش درمانی شناخته‌شده برای احتکار است. در CBT، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا باورهای اشتباه درباره وسایل خود را شناسایی کند، اضطراب ناشی از دور ریختن را کاهش دهد و مهارت‌های تصمیم‌گیری و سازمان‌دهی را بیاموزد.

۲. دارودرمانی

در برخی موارد، داروهای ضدافسردگی (مانند SSRIs) برای کاهش اضطراب یا وسواس تجویز می‌شوند. دارو به‌تنهایی کافی نیست، اما در کنار روان‌درمانی مؤثرتر عمل می‌کند.

۳. مشاوره روانشناسی

جلسات مشاوره روانشناسی فردی یا خانوادگی کمک می‌کند تا فرد و اطرافیانش نگرش سالم‌تری نسبت به وسایل و احساسات مرتبط پیدا کنند. درمانگر نقش همراه دارد، نه قاضی.

۴. آموزش خانواده

خانواده باید بیاموزند که با قضاوت یا اجبار نمی‌توان فرد مبتلا را درمان کرد. حمایت، صبوری و تشویق به درمان بهترین رویکرد است.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

راهکارهای عملی برای مقابله با احتکار

• شروع تدریجی: از بخش کوچک خانه شروع کنید، مثلاً یک کشو یا میز.
• تعیین زمان محدود: روزانه فقط ۱۵ دقیقه برای مرتب‌سازی وقت بگذارید.
• ذهن‌آگاهی (Mindfulness): هنگام اضطراب از تنفس عمیق و تکنیک‌های آرام‌سازی استفاده کنید.
• ثبت احساسات: نوشتن احساسات هنگام دور ریختن وسایل، درک الگوهای فکری را آسان‌تر می‌کند.
• عکاسی از وسایل: می‌توان از اشیای احساسی عکس گرفت تا بدون نگه داشتن فیزیکی، خاطره حفظ شود.
• درخواست کمک از درمانگر یا دوست قابل اعتماد: همراهی دیگران، اضطراب را کاهش می‌دهد.

نقش خانواده در حمایت از فرد مبتلا

افراد خانواده معمولاً با نیت خیرخواهی تلاش می‌کنند وسایل فرد را دور بریزند؛ اما این کار بدون رضایت او تنها باعث افزایش اضطراب و بی‌اعتمادی می‌شود. روش درست، ایجاد گفت‌وگو و همکاری تدریجی است.
خانواده می‌توانند با همراهی در جلسات مشاوره روانشناسی آنلاین یا حضوری در روند درمان مؤثر باشند و یاد بگیرند چطور بدون قضاوت، حمایتگر باشند.

جمع‌بندی

اختلال احتکار، صرفاً نشانه‌ی بی‌نظمی یا تنبلی نیست؛ بلکه اختلالی روانی است که از ترکیب اضطراب، وسواس و نیاز به احساس کنترل ناشی می‌شود. درمان این اختلال ممکن است زمان‌بر باشد، اما امکان‌پذیر است. با کمک مشاوره روانشناسی، درمان‌های شناختی‌–‌رفتاری و حمایت خانواده، فرد می‌تواند به زندگی متعادل‌تری بازگردد. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان با علائم احتکار مواجه‌اید، از کمک گرفتن نترسید. تیم متخصصان مشاورتل آماده‌اند تا از طریق مشاوره روانشناسی آنلاین، راهی مؤثر برای درمان و بازسازی آرامش ذهنی شما ارائه دهند.