فرزندکشی یا قتل فرزند توسط پدر یا مادر چه حکمی دارد؟

قتل فرزند توسط پدر یا مادر، موضوعی تلخ اما مهم در قلمرو حقوق کیفری و فقه اسلامی است. قانونگذار ایرانی با الهام از فقه امامیه، در مواردی احکام متفاوتی برای این دسته از قتل‌ها نسبت به سایر انواع قتل در نظر گرفته است. در این مقاله به بررسی دقیق حکم فرزندکشی، تفاوت میان پدر و مادر قاتل، دیه یا قصاص بودن مجازات، نقش محاکم کیفری، وضعیت حضانت و آثار حقوقی دیگر خواهیم پرداخت.

فهرست مطالب

• مفهوم فرزندکشی از دیدگاه حقوقی و فقهی
• حکم قتل فرزند توسط پدر در قانون ایران
• حکم قتل فرزند توسط مادر
• تفاوت‌های حقوقی پدر و مادر در قتل فرزند
• آیا پدر قاتل دیه می‌پردازد؟
• مجازات تعزیری پدر در صورت فرزندکشی چیست؟
• آیا قتل فرزند توسط پدر یا مادر قابل توجیه روانی است؟
• آیا فرزندکشی جرم عمومی محسوب می‌شود؟
• فرزندکشی چه آثار حقوقی دیگری دارد؟
• موارد خاص و مثال‌های حقوقی
• حکم فرزندکشی در فقه اسلامی
• نتیجه‌گیری

مفهوم فرزندکشی از دیدگاه حقوقی و فقهی

«فرزندکشی» به معنای سلب عمدی حیات فرزند توسط یکی از والدین است. این موضوع می‌تواند به دلایل روان‌شناختی، خانوادگی یا حتی انگیزه‌های مالی اتفاق بیفتد. در فقه اسلامی و قانون مجازات اسلامی، فرزندکشی نه‌تنها عملی غیر انسانی بلکه جرمی جدی است که باید بررسی شود، اما بسته به اینکه پدر یا مادر مرتکب آن شده باشند، تفاوت‌هایی در مجازات وجود دارد.

حکم قتل فرزند توسط پدر در قانون ایران

طبق ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۳۹۲):

"قصاص در موردی ثابت می‌شود که قاتل، پدر یا جد پدری مقتول نباشد."

بر اساس این ماده:

• اگر پدر، فرزند خود را عمداً به قتل برساند، قصاص نمی‌شود.
• به‌جای آن، به پرداخت دیه و تعزیر محکوم خواهد شد.
• این حکم صرفاً در مورد پدر (و جد پدری) است و مادر مشمول آن نمی‌شود.

بنابراین، قانون مجازات اسلامی پدر قاتل را از قصاص معاف کرده، اما مسئولیت کیفری او را با مجازات‌های دیگر (تعزیر و دیه) حفظ می‌کند.

حکم قتل فرزند توسط مادر

در مورد مادر، هیچ‌گونه معافیت یا استثنائی در قانون وجود ندارد. بنابراین اگر مادر، فرزند خود را عمداً به قتل برساند:

• جرم او قتل عمد محسوب می‌شود؛
• و اگر سایر شرایط قانونی وجود داشته باشد، مادر محکوم به قصاص خواهد شد.

استناد قانونی به اصل برابری در ارتکاب جرم بوده و مادران از نظر قانون کیفری در جایگاه دیگر قاتلان قرار دارند.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

تفاوت‌های حقوقی پدر و مادر در قتل فرزند

در قانون ایران تفاوت‌هایی بین پدر و مادر در خصوص قتل عمدی فرزند وجود دارد که به شرح زیر است:

• قصاص: اگر پدر، فرزند خود را به قتل برساند، طبق ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی، قصاص نمی‌شود. اما مادر در صورت قتل عمدی فرزند، بدون هیچ استثنایی مشمول حکم قصاص خواهد شد.
• دیه: پدر با وجود معافیت از قصاص، موظف است دیه کامل قتل را به ورثه قانونی مقتول بپردازد. مادر نیز در صورت عدم اجرای قصاص (مثلاً در صورت گذشت اولیای دم)، باید دیه را پرداخت کند.
• تعزیر: پدر پس از قتل فرزند، طبق ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، ممکن است به سه تا ده سال حبس محکوم شود. مادر نیز در صورت عدم اجرای قصاص، مشمول همین مجازات تعزیری خواهد شد.
• حکم فقهی: در فقه امامیه، پدر به دلیل ولایت بر فرزند از قصاص معاف شده، اما برای مادر چنین معافیتی در نظر گرفته نشده است.

آیا پدر قاتل دیه می‌پردازد؟

بله. پدر در صورت ارتکاب قتل عمدی فرزند خود، ملزم به پرداخت دیه کامل قتل است. این دیه:

• باید به وراث مقتول (فرزندان دیگر، مادر، یا وراث قانونی دیگر) پرداخت شود؛
• اما چون قاتل، یکی از وراث (مثلاً پدر) است، سهم او از دیه حذف می‌شود.

مثال:
اگر پدری تنها ولی‌دم و قاتل فرزند باشد، دیه به دیگر وراث (مثلاً مادر یا خواهر برادر مقتول) تعلق می‌گیرد.

مجازات تعزیری پدر در صورت فرزندکشی چیست؟

طبق ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات):

«هر کس مرتکب قتل عمد شود و ولی‌دم از قصاص گذشت کرده باشد، دادگاه می‌تواند وی را به حبس از ۳ تا ۱۰ سال محکوم کند.»

بنابراین پدر قاتل، با وجود معافیت از قصاص، ممکن است:

• به ۳ تا ۱۰ سال حبس محکوم شود؛
• پرداخت دیه را نیز به عهده داشته باشد.

در مواردی که قتل با قساوت و نیت شوم انجام شده، قاضی می‌تواند حداکثر مجازات را در نظر بگیرد.

آیا قتل فرزند توسط پدر یا مادر قابل توجیه روانی است؟

از دیدگاه روان‌شناسی، فرزندکشی ممکن است ناشی از عوامل متعددی باشد، از جمله:

• اختلالات روانی مانند افسردگی شدید یا روان‌پریشی؛
• مشکلات شدید مالی یا خانوادگی؛
• باورهای فرهنگی یا تعصبات بیمارگونه؛
• سوء مصرف مواد مخدر یا الکل.

اما هیچ‌کدام از این عوامل، توجیه قانونی برای قتل محسوب نمی‌شوند، مگر در صورتی که در دادگاه، جنون اثبات شود.

آیا فرزندکشی جرم عمومی محسوب می‌شود؟

بله. فرزندکشی مانند سایر قتل‌ها جرم عمومی است و نیاز به شکایت اولیای‌دم ندارد. بنابراین:

• دادستان به عنوان مدعی‌العموم ورود می‌کند؛
• پرونده به جریان می‌افتد حتی اگر خانواده شکایت نکنند.

فرزندکشی چه آثار حقوقی دیگری دارد؟

قتل فرزند توسط والدین، افزون بر مجازات کیفری، آثار دیگری نیز دارد:

• سلب حضانت از والد قاتل در صورت وجود فرزندان دیگر؛
• محرومیت از ارث اگر مقتول وارث باشد؛
• محرومیت از حق ولایت یا قیمومت؛
• تأثیر در صلاحیت سرپرستی فرزندان دیگر.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

موارد خاص و مثال‌های حقوقی

در برخی پرونده‌ها، پدر یا مادر به دلیل خشونت‌های مکرر یا تهدیدهای قبلی، از سوی دادگاه تحت نظارت قرار گرفته‌اند. اما در صورت بی‌توجهی به هشدارها، وقوع قتل به یک نقص سیستم حمایتی هم اشاره دارد. بنابراین مراجع حمایت از کودکان، باید پیش از بروز جنایت وارد عمل شوند.

حکم فرزندکشی در فقه اسلامی

فقهای شیعه نیز با استناد به احادیث و روایات، معتقدند که پدر در صورت قتل فرزند، قصاص نمی‌شود. این حکم:

• به دلیل «ولایت پدر» بر فرزند است؛
• اما صرفاً در مورد پدر است، نه مادر.

برخی فقها مانند آیت‌الله مکارم شیرازی و نوری همدانی، بر این حکم اتفاق‌نظر دارند.

نتیجه‌گیری

قتل فرزند، یکی از تلخ‌ترین انواع قتل است که آسیب آن نه‌تنها به خانواده بلکه به بنیان جامعه وارد می‌شود. قانون ایران، با الهام از فقه، پدر را از قصاص معاف می‌داند، اما همچنان مسئولیت کیفری و مدنی را برای او قائل است. مادر قاتل مشمول قصاص است و توجیه روانی یا فرهنگی نیز مانع مجازات نمی‌شود.

لازم است خانواده‌ها در بحران‌های روانی و تربیتی، به جای خشونت، از مشاوره‌ حقوقی استفاده کنند تا از وقوع چنین فجایعی جلوگیری شود.