واخواهی چیست: شرایط، نحوه انجام و نکات حقوقی 1404

مشاوره حقوقی به شما کمک می‌کند تا با آگاهی از مفهوم واخواهی و شرایط آن، از حقوق خود در برابر احکام غیابی دفاع کنید. واخواهی، روشی قانونی برای اعتراض به حکمی است که در غیاب یکی از طرفین دعوا صادر شده است. این ابزار حقوقی به افراد اجازه می‌دهد تا در صورت عدم حضور در دادگاه، از خود دفاع کرده و درخواست بازنگری حکم را داشته باشند. این مقاله، با استناد به قوانین ایران در سال 1404، تعریف واخواهی، شرایط اعمال، مراحل انجام، مدارک لازم، محدودیت‌ها و نکات حقوقی را به‌طور جامع و به زبان ساده توضیح می‌دهد.

فهرست مطالب

• واخواهی چیست؟
• مبنای قانونی واخواهی
• شرایط واخواهی
• مراحل انجام واخواهی
• کاربردهای واخواهی در روابط حقوقی
• محدودیت‌ها و استثنائات واخواهی
• مزایا و معایب واخواهی
• نکات حقوقی کلیدی
• نقش وکیل در واخواهی.
• موانع احتمالی
• هزینه‌های واخواهی
• کلام آخر

واخواهی چیست؟

واخواهی، طبق ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی، اعتراض به حکمی است که به‌صورت غیابی در دادگاه صادر شده است. حکم غیابی حکمی است که در غیاب خوانده (طرف دعوا) یا وکیل او صادر می‌شود، به شرطی که خوانده در هیچ‌یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و لایحه دفاعیه نیز ارائه نکرده باشد. واخواهی به خوانده اجازه می‌دهد تا با ارائه دلایل، درخواست بازنگری حکم را از همان دادگاه صادرکننده داشته باشد.

ویژگی‌های حکم غیابی:

• خوانده در جلسات دادگاه حاضر نشده باشد.
• خوانده یا وکیل او لایحه دفاعیه ارائه نکرده باشند.
• ابلاغیه دادگاه به‌طور واقعی به خوانده نرسیده باشد (مثلاً ابلاغ قانونی یا نشر آگهی).

مثال: اگر فردی به دلیل عدم اطلاع از دعوای حقوقی علیه او، در دادگاه حاضر نشود و حکم به پرداخت بدهی علیه او صادر شود، می‌تواند با واخواهی به این حکم اعتراض کند.

مبنای قانونی واخواهی

واخواهی در قانون آیین دادرسی مدنی ایران به‌صورت صریح در مواد زیر پیش‌بینی شده است:

• ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی: خوانده‌ای که حکم غیابی علیه او صادر شده، می‌تواند در مهلت قانونی واخواهی کند.
• ماده 305 قانون آیین دادرسی مدنی: تعریف حکم غیابی و شرایط صدور آن.
• ماده 303 قانون آیین دادرسی مدنی: احکام قابل واخواهی شامل احکام حقوقی (نه کیفری) هستند.

نکته: واخواهی فقط در دعاوی حقوقی (مثل طلاق، مطالبه بدهی، الزام به تنظیم سند) قابل اعمال است و در دعاوی کیفری کاربرد ندارد.

شرایط واخواهی

برای اعمال واخواهی، شرایط زیر باید وجود داشته باشد:

1. صدور حکم غیابی:

   • حکم باید در غیاب خوانده یا وکیل او صادر شده باشد.
   • خوانده نباید در جلسات دادگاه شرکت کرده یا لایحه دفاعیه ارائه داده باشد.

2. حقوقی بودن دعوا:

   • واخواهی در دعاوی حقوقی قابل اعمال است، نه کیفری.
   • مثال: دعاوی مالی (چک، اجاره)، خانواده (طلاق، نفقه) یا ملکی (خلع ید).

3. رعایت مهلت قانونی:

   • برای افراد مقیم ایران: 20 روز از تاریخ ابلاغ واقعی حکم یا از زمان اطلاع از آن.
   • برای افراد مقیم خارج: 2 ماه از تاریخ ابلاغ یا اطلاع.
   • اگر خوانده به دلیل عذر موجه (مثل بیماری یا عدم ابلاغ واقعی) نتواند در مهلت مقرر واخواهی کند، می‌تواند درخواست تمدید مهلت کند (ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی).

4. عدم قطعیت حکم:

   • حکم غیابی باید هنوز قطعی نشده باشد (یعنی در مهلت واخواهی یا تجدیدنظرخواهی باشد).
   • اگر مهلت واخواهی گذشته و حکم اجرا شده باشد، واخواهی پذیرفته نمی‌شود.

5. ارائه دلایل موجه:

   • خوانده باید دلایل عدم حضور خود (مثل عدم ابلاغ یا عذر موجه) و دفاع از دعوا را ارائه دهد.

مثال: فردی که به دلیل تغییر آدرس از ابلاغیه دادگاه مطلع نشده و حکم غیابی علیه او صادر شده، می‌تواند ظرف 20 روز واخواهی کند.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

مراحل انجام واخواهی

برای انجام واخواهی، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. بررسی حکم غیابی:

• مطمئن شوید حکم غیابی است (در متن حکم یا از طریق استعلام از دادگاه).
• تاریخ ابلاغ و مهلت 20روزه (یا 2ماهه) را بررسی کنید.

2. جمع‌آوری مدارک:

• مدارک لازم:
• • • کپی شناسنامه و کارت ملی واخواه (خوانده).
    • اصل یا کپی حکم غیابی.
    • دلایل عدم حضور (مثل گواهی پزشکی، اسناد تغییر آدرس).
    • لایحه دفاعیه (توضیح دلایل اعتراض به حکم).
    • مدارک مرتبط با دعوا (مثل قرارداد، چک یا سند).

3. تنظیم دادخواست واخواهی:

• دادخواست واخواهی را در فرم‌های مخصوص (موجود در دفاتر خدمات قضایی) تکمیل کنید.
• اطلاعات زیر را درج کنید:
• مشخصات واخواه و واخوانده (خواهان دعوای اصلی).
• شماره پرونده و شعبه دادگاه صادرکننده حکم.
• دلایل واخواهی و درخواست بازنگری.
• نمونه دادخواست در دفاتر خدمات قضایی یا وب‌سایت قوه قضاییه (eadl.ir) موجود است.

4. ثبت دادخواست:

• به دفتر خدمات قضایی مراجعه کنید و دادخواست را ثبت کنید.
• هزینه دادرسی (حدود 3.5% مبلغ خواسته یا تعرفه ثابت برای دعاوی غیرمالی) را پرداخت کنید.
• دادخواست به همان دادگاه صادرکننده حکم غیابی ارجاع می‌شود.

5. شرکت در جلسات دادگاه:

• پس از ثبت، دادگاه جلسه رسیدگی تشکیل می‌دهد.
• واخواه باید با مدارک و شواهد در جلسه حاضر شود و دفاع کند.
• اگر واخواهی پذیرفته شود، دادگاه حکم جدید صادر می‌کند یا دعوا را از نو بررسی می‌کند.

6. پیگیری پرونده:

• وضعیت پرونده را از طریق سامانه ثنا (sana.adliran.ir) پیگیری کنید.
• در صورت رد واخواهی، می‌توانید درخواست تجدیدنظر کنید (مهلت 20 روز).

مدت زمان: ثبت دادخواست 1 تا 2 روز طول می‌کشد، اما رسیدگی به واخواهی ممکن است 3 تا 6 ماه زمان ببرد، بسته به پیچیدگی پرونده.

کاربردهای واخواهی در روابط حقوقی

واخواهی در دعاوی حقوقی مختلف کاربرد دارد:

1. دعاوی مالی:

• مانند مطالبه چک، سفته، اجاره‌بها یا خسارت قرارداد.
• مثال: اگر فردی به دلیل عدم اطلاع، در دعوای مطالبه چک غایب باشد، می‌تواند واخواهی کند.

1. دعاوی خانواده:

• مانند طلاق، نفقه، مهریه یا حضانت.
• مثال: زنی که از دعوای طلاق شوهرش مطلع نشده، می‌تواند به حکم غیابی واخواهی کند.

1. دعاوی ملکی:

• مانند خلع ید، الزام به تنظیم سند یا تخلیه ملک.
• مثال: مالکی که به دلیل ابلاغ نادرست، از دعوای تخلیه غایب بوده، می‌تواند واخواهی کند.

1. دعاوی تجاری:

• مانند اختلافات شرکا یا قراردادهای تجاری.
• مثال: شریکی که از دعوای انحلال شرکت مطلع نشده، می‌تواند واخواهی کند.

مثال عملی: فردی که به دلیل اقامت در خارج، از دعوای مطالبه بدهی 500 میلیون تومانی مطلع نشده بود، با واخواهی در مهلت 2ماهه، موفق به ابطال حکم غیابی شد.

محدودیت‌ها و استثنائات واخواهی

واخواهی در برخی موارد قابل اعمال نیست یا محدودیت دارد:

1. حکم حضوری:

   • اگر خوانده در دادگاه حاضر شده یا لایحه داده باشد، حکم غیابی نیست و واخواهی ممکن نیست.

2. دعاوی کیفری:

   • واخواهی در احکام کیفری (مثل سرقت یا کلاهبرداری) کاربرد ندارد؛ در این موارد، اعتراض از طریق تجدیدنظر یا اعاده دادرسی است.

3. انقضای مهلت:

   • اگر مهلت 20روزه (یا 2ماهه) گذشته باشد و عذر موجهی ارائه نشود، واخواهی پذیرفته نمی‌شود.

4. اجرای حکم:

   • اگر حکم غیابی اجرا شده باشد (مثلاً توقیف اموال)، واخواهی ممکن است اثر محدود داشته باشد.

5. عدم ارائه دلایل:

   • بدون دلایل موجه برای غیبت یا دفاع در دعوا، دادگاه واخواهی را رد می‌کند.

مثال: اگر فردی در جلسه دادگاه حاضر شده باشد، حتی اگر حکم به ضررش باشد، نمی‌تواند واخواهی کند.

مزایا و معایب واخواهی

مزایا

• فرصت دفاع: به خوانده غایب اجازه می‌دهد از خود در برابر حکم ناعادلانه دفاع کند.
• حمایت قانونی: با استناد به قانون آیین دادرسی مدنی، حق قانونی تضمین‌شده است.
• ابطال حکم غیابی: در صورت موفقیت، حکم غیابی باطل یا اصلاح می‌شود.
• دسترسی آسان: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی ساده است.

معایب

• محدودیت زمانی: مهلت 20روزه یا 2ماهه ممکن است برای برخی کافی نباشد.
• هزینه‌ها: هزینه دادرسی و وکالت ممکن است بالا باشد.
• نیاز به اثبات: واخواه باید دلایل قوی برای غیبت و دفاع ارائه دهد.
• تأخیر در اجرا: واخواهی ممکن است اجرای حکم را به تعویق بیندازد، اما تضمینی برای تغییر حکم نیست.

نکات حقوقی کلیدی

• بررسی ابلاغیه: مطمئن شوید ابلاغ واقعی نبوده (مثلاً به آدرس اشتباه ارسال شده).
• رعایت مهلت: واخواهی را در مهلت قانونی ثبت کنید تا از رد آن جلوگیری شود.
• لایحه قوی بنویسید: دلایل غیبت و دفاع از دعوا را دقیق و با شواهد ارائه دهید.
• پیگیری منظم: وضعیت پرونده را از سامانه ثنا مرتباً چک کنید.
• مشاوره حقوقی بگیرید: وکیل متخصص دعاوی حقوقی می‌تواند شانس موفقیت را افزایش دهد.

نقش وکیل در واخواهی

• تنظیم دادخواست: وکیل دادخواست را با استناد به ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی تنظیم می‌کند.
• جمع‌آوری شواهد: مدارک اثبات غیبت یا دفاع در دعوا را تهیه می‌کند.
• دفاع در دادگاه: در جلسات دادگاه از حقوق واخواه دفاع می‌کند.
  مثال: وکیلی با ارائه گواهی پزشکی به‌عنوان عذر موجه، واخواهی موکل را به موفقیت رساند و حکم غیابی را باطل کرد.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

موانع احتمالی

• انقضای مهلت: عدم ثبت در مهلت 20روزه یا 2ماهه، واخواهی را غیرقابل پذیرش می‌کند.
• حکم حضوری: اگر حکم غیابی نباشد، واخواهی رد می‌شود.
• عدم شواهد کافی: بدون دلایل موجه، دادگاه واخوahi را نپذیرفته و حکم را تأیید می‌کند.
• اجرای حکم: اگر حکم اجرا شده باشد، واخواهی ممکن است اثر محدودی داشته باشد.
• هزینه‌ها: هزینه دادرسی و وکالت ممکن است برای برخی سنگین باشد.

هزینه‌های واخواهی

• هزینه دادرسی:
• برای دعاوی مالی: 3.5% مبلغ خواسته.
• برای دعاوی غیرمالی (مثل طلاق): حدود 200 تا 500 هزار تومان (بسته به تعرفه 1404).
• هزینه وکالت: بین 5 تا 20 میلیون تومان، بسته به پیچیدگی پرونده.
• سایر هزینه‌ها: مثل هزینه کپی مدارک یا استعلام (حدود 50 تا 200 هزار تومان).

کلام آخر

مشاوره حقوقی به شما کمک می‌کند تا با استفاده از واخواهی، از حقوق خود در برابر احکام غیابی دفاع کنید. در سال 1404، واخواهی طبق ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی به خوانده‌ای که در دادگاه غایب بوده، اجازه می‌دهد ظرف 20 روز (یا 2 ماه برای مقیم خارج) به حکم غیابی اعتراض کند. با ارائه مدارک، تنظیم دادخواست و پیگیری در همان دادگاه صادرکننده، می‌توانید درخواست بازنگری کنید. برای موفقیت، مهلت قانونی را رعایت کنید، شواهد قوی ارائه دهید و با وکیل متخصص مشورت کنید. اطلاعات بیشتر را از وب‌سایت قوه قضاییه (www.eadl.ir) یا دفاتر خدمات قضایی استعلام کنید.