شرایط مرخصی گرفتن برای زندانی | چه کسانی می‌توانند از مرخصی استفاده کنند؟

زندانیان، با وجود اینکه در حال گذراندن دوران محکومیت خود هستند، از برخی حقوق قانونی برخوردارند؛ یکی از مهم‌ترین این حقوق، مرخصی دوران حبس است. مرخصی، فرصتی موقت برای ترک زندان در مدت محدود است که به دلایل انسانی، پزشکی، خانوادگی یا تشویقی به زندانیان واجد شرایط داده می‌شود.
در این مقاله، شرایط کلی و جزئی مرخصی زندانی، روند اخذ مرخصی و موارد استثنا را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.

فهرست مطالب

• مرخصی زندانی یعنی چه؟
• انواع مرخصی زندانیان
• شرایط عمومی دریافت مرخصی برای زندانی
• شرایط مرخصی برای زندانیان زن
• آیا همه زندانیان می‌توانند مرخصی بگیرند؟
• چه کسی مرخصی زندانی را صادر می‌کند؟
• مدت زمان مرخصی زندانی چقدر است؟
• آیا برای مرخصی زندانی وثیقه لازم است؟
• چگونه برای زندانی مرخصی بگیریم؟ مراحل درخواست
• زندانیانی که در مرخصی بازنمی‌گردند چه می‌شوند؟
• کلام آخر

مرخصی زندانی یعنی چه؟

مرخصی، اجازه‌ای قانونی است که به زندانی داده می‌شود تا در بازه زمانی مشخص (مثلاً چند روز تا حداکثر ۱۵ روز) از زندان خارج شود و سپس دوباره برگردد. مرخصی می‌تواند بنا به دلایل مختلفی مثل بیماری، فوت بستگان، ازدواج فرزند، یا حتی به‌خاطر رفتار خوب زندانی صادر شود.

مرخصی، یک «امتیاز» است نه «حق مسلم»؛ یعنی در اختیار دستگاه قضایی و سازمان زندان‌هاست و در صورتی اعطا می‌شود که شرایط قانونی و فردی مهیا باشد.

انواع مرخصی زندانیان

بر اساس آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها، مرخصی‌ها به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. مرخصی تشویقی

در صورت رفتار خوب، رعایت نظم زندان و همکاری با مسئولان، زندانی می‌تواند با پیشنهاد رئیس زندان و موافقت قاضی اجرای احکام، مرخصی تشویقی بگیرد.

۲. مرخصی استعلاجی (پزشکی)

اگر زندانی دچار بیماری شدید یا نیازمند عمل جراحی یا مراقبت خارج از زندان باشد، با تأیید پزشک قانونی و دستور مقام قضایی، می‌تواند به مرخصی درمانی برود.

۳. مرخصی اضطراری

در صورت فوت بستگان درجه یک، بیماری شدید والدین یا فرزند، ازدواج فرزند و سایر موقعیت‌های خانوادگی خاص، مرخصی اضطراری قابل صدور است.

۴. مرخصی پایان حبس (آزادی مشروط)

در برخی موارد، زندانیانی که بخش عمده‌ای از محکومیت خود را گذرانده‌اند، می‌توانند به‌جای ادامه حبس، با شرایط خاصی به‌صورت مرخصی پایان‌دوره‌ای آزاد شوند.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

شرایط عمومی دریافت مرخصی برای زندانی

صدور مرخصی برای زندانی منوط به بررسی و رعایت چند شرط اصلی است:

• گذشتن حداقل یک‌سوم یا نیمی از مدت محکومیت (بسته به نوع جرم)
• عدم ارتکاب جرایم سنگین یا جرایم امنیتی خاص
• نداشتن گزارش انضباطی یا تخلف در زندان
• پیشنهاد رئیس زندان یا مددکار اجتماعی
• موافقت مقام قضایی (قاضی اجرای احکام)

شرایط مرخصی برای زندانیان زن

زنان زندانی، به‌ویژه اگر مادر کودک خردسال باشند، در اولویت دریافت مرخصی قرار دارند. مرخصی به دلایل انسانی، مثل نگهداری از فرزند، رسیدگی به امور خانوادگی یا بارداری، بیشتر مورد پذیرش مقام قضایی قرار می‌گیرد.

آیا همه زندانیان می‌توانند مرخصی بگیرند؟

خیر. برخی زندانیان به دلیل نوع جرم یا وضعیت پرونده‌شان از مرخصی محروم‌اند.

زندانیان محروم از مرخصی:

• محکومان به اعدام یا حبس ابد (مگر در موارد خاص با تأیید رئیس قوه قضاییه)
• مرتکبان جرایم تروریستی، جرایم علیه امنیت ملی، جاسوسی
• زندانیانی که در دوره مرخصی قبلی فرار کرده یا مرتکب جرم جدید شده‌اند
• کسانی که هنوز در بازداشت موقت هستند و حکم قطعی ندارند

چه کسی مرخصی زندانی را صادر می‌کند؟

مرخصی زندانی با پیشنهاد رئیس زندان و تأیید یا دستور قاضی اجرای احکام کیفری صادر می‌شود.
در برخی موارد، برای مرخصی‌های بلندمدت یا مرخصی‌های خاص (مثلاً در جرایم سنگین)، نیاز به موافقت دادستان یا حتی رئیس کل دادگستری استان هم هست.

مدت زمان مرخصی زندانی چقدر است؟

مدت مرخصی بر اساس آیین‌نامه سازمان زندان‌ها، معمولاً بین ۳ روز تا حداکثر ۱۵ روز است و در شرایط خاص (مثلاً بیماری یا مراسمات خانوادگی) قابل تمدید هم هست.

در طول سال، زندانیان واجد شرایط می‌توانند چند نوبت مرخصی بگیرند، البته با فاصله زمانی معقول و بررسی رفتار آن‌ها در دوره قبلی مرخصی.

آیا برای مرخصی زندانی وثیقه لازم است؟

در بسیاری از موارد، برای صدور مرخصی، وثیقه مالی یا کفیل معتبر نیاز است تا اگر زندانی بازنگشت، امکان پیگیری حقوقی فراهم باشد.

میزان وثیقه توسط قاضی اجرای احکام یا مرجع صادرکننده مرخصی تعیین می‌شود و بستگی به مدت مرخصی، نوع جرم و سابقه زندانی دارد.

چگونه برای زندانی مرخصی بگیریم؟ مراحل درخواست

1. مراجعه خانواده زندانی به واحد مددکاری یا دفتر رئیس زندان
2. ارائه درخواست کتبی با ذکر دلایل و مستندات (مثلاً مدارک پزشکی یا فوت بستگان)
3. ثبت درخواست در سیستم قضایی و ارجاع به قاضی اجرای احکام
4. بررسی پرونده، سوابق رفتاری زندانی و نوع جرم
5. در صورت تأیید، صدور حکم مرخصی و اعلام به زندان برای آزادی موقت زندانی

زندانیانی که در مرخصی بازنمی‌گردند چه می‌شوند؟

اگر زندانی در موعد مقرر به زندان برنگردد:

• حکم جلب برای او صادر می‌شود
• وثیقه یا کفیل، ضامن بازگشت زندانی است و باید پاسخگو باشد
• این موضوع در پرونده زندانی ثبت می‌شود و احتمال دریافت مرخصی‌های بعدی از بین می‌رود
• ممکن است حبس تعزیری یا محدودیت‌های بیشتری در آینده برای او در نظر گرفته شود

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

کلام آخر

مرخصی زندانی یک امتیاز قانونی است، نه یک حق قطعی؛ بنابراین نباید آن را قطعی یا تضمین‌شده دانست. برای دریافت آن، داشتن مدارک کامل و دلایل قانع‌کننده ضروری است. در صورتی که مرخصی به دلایلی رد شد، امکان اعتراض قانونی وجود دارد. همکاری زندانی در برنامه‌های فرهنگی و اصلاحی نیز شانس دریافت مرخصی را افزایش می‌دهد. اگر در این مسیر با ابهام یا مشکل مواجه شدید، دریافت مشاوره حقوقی کمک می‌کند تا بهتر و دقیق‌تر اقدام کنید.