شرایط تحقق دفاع مشروع در قانون ایران

دفاع مشروع یکی از مواردی است که قانون‌گذار برای حفظ جان، مال و ناموس افراد در برابر تهدیدات جدی در نظر گرفته است. اگر شخصی در برابر یک خطر واقعی و قریب‌الوقوع قرار گیرد و راهی جز دفاع نداشته باشد، می‌تواند اقدام به دفاع کند، بدون اینکه مجازات شود. اما دفاع مشروع دارای شرایطی است که در صورت عدم رعایت آنها، ممکن است فرد به ارتکاب جرم متهم شود. در این مقاله، شرایط دفاع مشروع را بر اساس قانون مجازات اسلامی ایران بررسی می‌کنیم.

فهرست مطالب

• دفاع مشروع چند شرط دارد؟
• ۱. وجود خطر جدی و قریب‌الوقوع
• ۲. ناتوانی از درخواست کمک یا فرار
• ۳. تناسب بین دفاع و حمله
• ۴. دفاع برای حفظ جان، مال یا ناموس باشد
• ۵. غیرقانونی بودن حمله مهاجم
• کلام آخر

دفاع مشروع چند شرط دارد؟

طبق ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی، دفاع مشروع دارای پنج شرط اصلی است که برای معافیت از مجازات باید همگی وجود داشته باشند:

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

۱. وجود خطر جدی و قریب‌الوقوع

دفاع مشروع زمانی پذیرفته می‌شود که یک تهدید واقعی و فوری برای جان، مال یا ناموس فرد وجود داشته باشد. خطر باید آن‌قدر جدی باشد که اگر فرد دفاع نکند، احتمال وقوع آسیب بالا باشد.

مثال: اگر فردی با چاقو به شما حمله کند و شما برای حفظ جان خود او را دفع کنید، این یک خطر قریب‌الوقوع محسوب می‌شود. اما اگر تهدیدی در آینده قرار است رخ دهد، دفاع مشروع محسوب نمی‌شود.

۲. ناتوانی از درخواست کمک یا فرار

شخصی که در موقعیت دفاع قرار گرفته است، نباید امکان کمک گرفتن از مأموران انتظامی یا فرار از موقعیت را داشته باشد. اگر فرد بتواند بدون درگیری از صحنه خارج شود یا نیروی انتظامی را خبر کند، اما اقدام به دفاع کند، ممکن است دفاع او غیرموجه شناخته شود.

مثال: اگر در یک کوچه خلوت فردی به شما حمله کند و شما راه فراری نداشته باشید، دفاع مشروع است. اما اگر بتوانید از درگیری پرهیز کنید و فرار کنید، اما باز هم حمله کنید، دیگر دفاع مشروع محسوب نمی‌شود.

۳. تناسب بین دفاع و حمله

یکی از مهم‌ترین شروط دفاع مشروع این است که میزان دفاع نباید بیش از حد نیاز باشد. یعنی دفاع باید در همان حدی باشد که خطر را دفع کند و نباید به یک حمله افراطی تبدیل شود.

مثال: اگر فردی با دست خالی به شما حمله کند، نمی‌توانید با سلاح گرم به او شلیک کنید، زیرا دفاع شما با حمله متناسب نیست. اما اگر فردی با سلاح به شما حمله کند و شما با یک سلاح از خود دفاع کنید، تناسب رعایت شده است.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

۴. دفاع برای حفظ جان، مال یا ناموس باشد

دفاع مشروع فقط در شرایطی پذیرفته می‌شود که فرد بخواهد از جان، مال، ناموس یا آزادی مشروع خود یا دیگری دفاع کند. این دفاع نمی‌تواند به بهانه‌های شخصی یا انتقام‌جویی انجام شود.

مثال: اگر شخصی قصد سرقت از خانه شما را داشته باشد و شما برای جلوگیری از این سرقت از خود دفاع کنید، این دفاع مشروع محسوب می‌شود. اما اگر بعد از سرقت، مجرم را پیدا کرده و به او حمله کنید، این دیگر دفاع مشروع نیست.

۵. غیرقانونی بودن حمله مهاجم

دفاع فقط در صورتی مشروع محسوب می‌شود که حمله‌ای که علیه شما انجام شده غیرقانونی باشد. یعنی اگر مأموران نیروی انتظامی طبق قانون به شما دستور ایست دهند و شما در برابر آنها مقاومت کنید، این دفاع مشروع محسوب نمی‌شود.

مثال: اگر فردی قصد ورود غیرقانونی به خانه شما را داشته باشد و شما برای جلوگیری از این اقدام دفاع کنید، این دفاع مشروع است. اما اگر پلیس در حال اجرای حکم باشد و شما در برابر او مقاومت کنید، دفاع شما قانونی نخواهد بود.

کلام آخر

دفاع مشروع یک حق قانونی است، اما برای اینکه مورد پذیرش دادگاه قرار گیرد، باید تمامی شرایط قانونی آن رعایت شود. اگر دفاع بیش از حد، نامتناسب یا غیرضروری باشد، ممکن است به جای تبرئه، فرد مجازات شود. بنابراین، تشخیص درست شرایط و استفاده از راهکارهای قانونی اهمیت زیادی دارد.

اگر درگیر یک پرونده دفاع مشروع هستید، مشورت با وکیل کیفری می‌تواند به شما کمک کند تا بهترین استدلال‌های قانونی را برای اثبات دفاع مشروع ارائه دهید.