اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟ | علت‌ها، علائم و روش‌های پیشگیری و درمان

برخی افراد به‌شدت از قضاوت شدن، رد شدن یا تحقیر شدن می‌ترسند. آن‌ها ممکن است از حضور در جمع، شروع یک رابطه عاطفی یا حتی بیان نظر خود اجتناب کنند؛ نه به این دلیل که تمایلی به ارتباط ندارند، بلکه چون ترس از طرد شدن برایشان فلج‌کننده است. در چنین شرایطی، اجتناب دیگر فقط یک ویژگی شخصیتی یا خجالتی بودن ساده نیست، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از اختلال شخصیت اجتنابی باشد.
شناخت این اختلال و تفاوت آن با کم‌رویی یا اضطراب اجتماعی، گام مهمی برای درک خود و دیگران و تصمیم‌گیری آگاهانه برای دریافت مشاوره روانشناسی تخصصی است.

فهرست مطالب

• اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟
• تعریف علمی بر اساس DSM
• تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با کم‌رویی و اضطراب اجتماعی
• علت‌های شکل‌گیری اختلال شخصیت اجتنابی
• علائم اختلال شخصیت اجتنابی
• پیامدهای روانی و اجتماعی اختلال شخصیت اجتنابی
• روش‌های پیشگیری از تشدید اختلال شخصیت اجتنابی
• روش‌های درمان اختلال شخصیت اجتنابی
• نتیجه‌گیری

اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟

اختلال شخصیت اجتنابی یکی از اختلالات شخصیت در طبقه‌بندی DSM است که با الگوی پایدار اجتناب از روابط اجتماعی، احساس ناکافی بودن و حساسیت شدید به انتقاد مشخص می‌شود.
افراد مبتلا به این اختلال، میل عمیقی به ارتباط و پذیرفته شدن دارند، اما ترس از طرد و تحقیر باعث می‌شود از بسیاری از موقعیت‌های اجتماعی و عاطفی فاصله بگیرند.

تعریف علمی بر اساس DSM

طبق DSM، اختلال شخصیت اجتنابی شامل الگویی فراگیر از بازداری اجتماعی، احساس بی‌کفایتی و حساسیت مفرط به ارزیابی منفی است که از اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و در موقعیت‌های مختلف دیده می‌شود.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با کم‌رویی و اضطراب اجتماعی

کم‌رویی یک ویژگی شخصیتی است و معمولاً شدت بالایی ندارد. اضطراب اجتماعی نیز بیشتر به موقعیت‌های خاص اجتماعی محدود می‌شود.
اما در اختلال شخصیت اجتنابی، ترس از طرد شدن عمیق، پایدار و فراگیر است و تقریباً تمام ابعاد زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ از روابط عاطفی گرفته تا شغل و تعاملات روزمره.

علت‌های شکل‌گیری اختلال شخصیت اجتنابی

هیچ عامل واحدی به‌تنهایی باعث این اختلال نمی‌شود، بلکه ترکیبی از عوامل رشدی، روانشناختی و زیستی در شکل‌گیری آن نقش دارند.

تجربه طرد یا تحقیر در کودکی

کودکانی که مکرراً مورد تمسخر، انتقاد شدید یا طرد عاطفی قرار گرفته‌اند، ممکن است این باور را درونی کنند که «دوست‌داشتنی نیستند».

سبک‌های دلبستگی ناایمن

دلبستگی اجتنابی یا مضطرب در کودکی می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری ترس از صمیمیت و روابط در بزرگسالی شود.

والدگری انتقادگر یا بیش‌ازحد محافظ

والدینی که مدام کودک را نقد می‌کنند یا اجازه تجربه و اشتباه نمی‌دهند، ناخواسته احساس ناتوانی و شرم را تقویت می‌کنند.

طرحواره‌های طردشدگی، نقص و شرم

این طرحواره‌ها باعث می‌شوند فرد خود را ذاتاً معیوب بداند و انتظار داشته باشد دیگران نیز او را رد کنند.

عوامل زیستی و خلق‌وخو

برخی افراد به‌طور ژنتیکی حساس‌تر و مضطرب‌تر هستند و این ویژگی می‌تواند زمینه‌ساز اجتناب شود.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

علائم اختلال شخصیت اجتنابی

علائم هیجانی

اضطراب شدید در موقعیت‌های اجتماعی، احساس شرم مزمن، بی‌ارزشی و ترس عمیق از رد شدن.

علائم رفتاری

اجتناب از روابط صمیمی، کناره‌گیری اجتماعی، نپذیرفتن فرصت‌های شغلی یا تحصیلی به دلیل ترس از شکست، وابستگی پنهان به افراد محدود.

علائم شناختی

انتظار دائمی طرد شدن، تفسیر منفی رفتار دیگران، حساسیت افراطی به انتقاد حتی در شکل‌های خنثی.

پیامدهای روانی و اجتماعی اختلال شخصیت اجتنابی

ادامه این الگو می‌تواند منجر به تنهایی مزمن، شکست‌های مکرر در روابط عاطفی، مشکلات شغلی، افسردگی و اضطراب همزمان شود. بسیاری از افراد اجتنابی از زندگی‌ای که می‌توانستند داشته باشند، محروم می‌مانند.

روش‌های پیشگیری از تشدید اختلال شخصیت اجتنابی

آموزش مهارت‌های هیجانی در کودکی

یادگیری بیان احساسات و مدیریت اضطراب از سنین پایین نقش محافظتی دارد.

والدگری امن و حمایتگر

پذیرش، تشویق و فراهم کردن فضای امن برای اشتباه کردن بسیار مهم است.

تقویت عزت‌نفس

کمک به کودک و نوجوان برای تجربه موفقیت‌های کوچک و واقعی.

مداخله زودهنگام روانشناختی

هرچه مداخله زودتر انجام شود، تغییر الگوها ساده‌تر خواهد بود.

مراجعه به مشاوره روانشناسی

دریافت مشاوره روانشناسی در مراحل اولیه می‌تواند از مزمن شدن اختلال جلوگیری کند.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

روش‌های درمان اختلال شخصیت اجتنابی

درمان شناختی رفتاری (CBT)

کمک به شناسایی و اصلاح افکار منفی درباره خود و دیگران و کاهش رفتارهای اجتنابی.

طرحواره‌درمانی

کار عمیق روی طرحواره‌های ریشه‌ای مانند طردشدگی، نقص و شرم.

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)

افزایش انعطاف‌پذیری روانی و حرکت به‌سوی ارزش‌ها با وجود اضطراب.

درمان‌های بین‌فردی

تقویت مهارت‌های ارتباطی و تجربه روابط امن در فضای درمان.

نقش دارودرمانی

در برخی موارد، برای کاهش اضطراب یا افسردگی همزمان، با تشخیص متخصص استفاده می‌شود.

نتیجه‌گیری

اختلال شخصیت اجتنابی اگرچه می‌تواند زندگی فرد را به‌شدت محدود کند، اما یک وضعیت غیرقابل تغییر نیست. با آگاهی، پذیرش و اقدام به‌موقع، می‌توان این الگوها را اصلاح کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. دریافت مشاوره روانشناسی تخصصی نقش کلیدی در درمان، افزایش عزت‌نفس و ایجاد روابط سالم و ایمن دارد.