اختلال لالی انتخابی چیست؟ بررسی کامل، علائم، درمان و پروتکل درمان لالی انتخابی

تصور کنید کودکی که در خانه با والدینش پرحرف و شاد است، اما در مدرسه حتی یک کلمه هم نمی‌گوید — نه به معلم، نه به همکلاسی. این اختلال لالی انتخابی است. اگر فکر می‌کنید فقط کودکان مبتلا می‌شوند، اشتباه است؛ لالی انتخابی در بزرگسالان هم وجود دارد. این مقاله با زبانی ساده و روان، مثل یک گفت‌وگوی دوستانه، همه چیز را درباره اختلال لالی انتخابی، علائم، علل، پروتکل درمان لالی انتخابی، بازی درمانی برای لالی انتخابی و راهکارهای عملی توضیح می‌دهد. به‌عنوان یک روان‌شناس متخصص در اضطراب کودکان و بزرگسالان، می‌توانم بگویم که لالی انتخابی نه لجبازی است، نه ناتوانی زبانی — بلکه اضطراب فلج‌کننده است. بیایید با هم این اختلال را بشناسیم و راه درمان را پیدا کنیم.

فهرست مطالب

• اختلال لالی انتخابی چیست؟
• علائم اختلال لالی انتخابی
• علل اختلال لالی انتخابی: تحلیل روان‌شناختی عوامل ترکیبی
• لالی انتخابی در بزرگسالان: چرا نادر اما جدی است؟
• تشخیص افتراقی
• پروتکل درمان لالی انتخابی: رویکرد چندجانبه
• بازی درمانی برای لالی انتخابی: چگونه کار می‌کند؟
• پروتکل درمان لالی انتخابی در ۵ مرحله
• لالی انتخابی در بزرگسالان: درمان خاص
• نقش والدین و معلمان
• نقش مشاوره روان‌شناسی
• نتیجه‌گیری

اختلال لالی انتخابی چیست؟

اختلال لالی انتخابی (Selective Mutism - SM) یک اختلال اضطرابی نادر است که فرد:

• در موقعیت‌های خاص (مثل مدرسه، مهمانی، محل کار) قادر به صحبت نیست.
• اما در موقعیت‌های امن (مثل خانه) کاملاً طبیعی صحبت می‌کند.
• این سکوت ارادی نیست — فرد می‌خواهد صحبت کند، اما اضطراب مانع می‌شود.

طبق DSM-5، برای تشخیص:

• سکوت حداقل ۱ ماه ادامه داشته باشد.
• با توانایی زبانی فرد تضاد داشته باشد.
• زندگی تحصیلی، اجتماعی یا شغلی را مختل کند.

شیوع: حدود ۰.۰۳ تا ۱٪ در کودکان، بسیار نادر در بزرگسالان.

علائم اختلال لالی انتخابی

علائم در دو سطح دیده می‌شود:

در کودکان:

• سکوت کامل در مدرسه یا مهدکودک
• اجتناب از تماس چشمی
• حرکات محدود بدن (مثل یخ زدن)
• استفاده از اشاره، سر تکان دادن یا نوشتن به جای صحبت
• اضطراب شدید قبل از موقعیت‌های اجتماعی
  

  برای دریافت مشاوره فوری، شماره موبایل خود را وارد نمایید.

  ثبت درخواست مشاوره

لالی انتخابی در بزرگسالان:

• سکوت در جلسات کاری، مصاحبه‌ها یا جمع‌های خانوادگی
• صحبت نکردن با همکاران یا رئیس
• استفاده از پیامک/ایمیل به جای مکالمه حضوری
• انزوای اجتماعی شدید
• علائم جسمانی اضطراب (لرزش، تعریق، تپش قلب)

مثال: دختری ۷ ساله در خانه شعر می‌خواند، اما در کلاس حتی "حاضر" نمی‌گوید. یا مردی ۳۵ ساله که در جلسات کاری فقط سر تکان می‌دهد.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

علل اختلال لالی انتخابی: تحلیل روان‌شناختی عوامل ترکیبی

لالی انتخابی ترکیبی از عوامل است:

اضطراب اجتماعی شدید باعث می‌شود مغز در موقعیت‌های اجتماعی آمیگدال را بیش‌فعال کند.
ژنتیک نقش مهمی دارد؛ ۷۰٪ کودکان مبتلا، سابقه خانوادگی اضطراب دارند.
دلبستگی ناامن — مثل والدین بیش‌ازحد محافظ یا سرد — ترس از قضاوت را ایجاد می‌کند.
ترومای زودهنگام، مانند تجربه تحقیر، تمسخر یا جدایی، می‌تواند سکوت را تقویت کند.
حساسیت پردازش حسی هم مؤثر است؛ صداها، نگاه‌ها یا لمس برای این کودکان بیش از حد تحریک‌کننده‌اند.

لالی انتخابی در بزرگسالان: چرا نادر اما جدی است؟

لالی انتخابی در بزرگسالان اغلب:

• از کودکی درمان‌نشده باقی مانده
• با افسردگی، انزوای شغلی و عزت نفس پایین همراه است
• در موقعیت‌های جدید (مثل ازدواج، مهاجرت) تشدید می‌شود

مثلاً، زنی که در محل کار جدید حتی "سلام" نمی‌گوید و فقط ایمیل می‌زند.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

تشخیص افتراقی

اختلال لالی انتخابی با این موارد اشتباه می‌شود:

• اوتیسم: لالی انتخابی فقط در موقعیت‌های خاص است، اوتیسم در همه جا.
• لجبازی: لالی انتخابی اضطراب‌محور است، نه ارادی.
• اختلال زبانی: فرد در خانه کاملاً روان صحبت می‌کند.
  

  برای دریافت مشاوره فوری، شماره موبایل خود را وارد نمایید.

  ثبت درخواست مشاوره

پروتکل درمان لالی انتخابی: رویکرد چندجانبه

پروتکل درمان لالی انتخابی ترکیبی از روش‌های زیر است:

۱. درمان شناختی-رفتاری (CBT)

• چالش افکار منفی: "اگر صحبت کنم، همه مسخره‌ام می‌کنند" → "ممکن است خوب پیش برود"
• مواجهه تدریجی: از لبخند → اشاره → کلمه → جمله

۲. بازی درمانی برای لالی انتخابی

• بازی درمانی برای لالی انتخابی بهترین روش برای کودکان است:
• بازی با عروسک‌ها برای بیان احساسات
• نقش‌بازی (مثلاً بازی "فروشنده و مشتری")
• تقویت اعتماد به نفس از طریق بازی‌های گروهی کوچک

۳. درمان خانوادگی

• آموزش والدین برای کاهش فشار ("حتماً صحبت کن!")
• تشویق غیرکلامی (لبخند، تشویق برای تلاش)

۴. دارودرمانی (در موارد شدید)

• SSRIها (مثل فلووکسامین) برای کاهش اضطراب
• فقط با تجویز روان‌پزشک

۵. مداخله مدرسه/محل کار

• معلم یا همکار آگاه → محیط امن → کاهش فشار

بازی درمانی برای لالی انتخابی: چگونه کار می‌کند؟

بازی درمانی برای لالی انتخابی شامل:

• بازی‌های غیرکلامی (نقاشی، لگو)
• بازی‌های نقش‌آفرینی (مثلاً بازی "رستوران")
• تقویت تدریجی صدا (از زمزمه تا صحبت عادی)
• جلسات ۴۵ دقیقه‌ای، هفته‌ای ۱-۲ بار

مطالعات نشان می‌دهند بازی درمانی برای لالی انتخابی در ۸۰٪ کودکان مؤثر است.

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

پروتکل درمان لالی انتخابی در ۵ مرحله

مرحله ۱: ارزیابی — تشخیص دقیق

• هدف: مطمئن شویم مشکل واقعاً لالی انتخابی است، نه اوتیسم، لجبازی یا اختلال زبانی.
• فعالیت‌ها:
• مصاحبه با والدین و کودک: روان‌شناس درباره رفتار کودک در خانه و مدرسه سؤال می‌کند.
• مشاهده مستقیم: کودک در محیط‌های مختلف (مثلاً مطب، مدرسه) دیده می‌شود.
• پرسشنامه‌های استاندارد: مثل SMQ (Selective Mutism Questionnaire) برای سنجش شدت سکوت.

مثال: روان‌شناس متوجه می‌شود کودک در خانه شعر می‌خواند، اما در کلاس حتی "سلام" نمی‌گوید → تشخیص: لالی انتخابی.

مرحله ۲: کاهش اضطراب — ایجاد امنیت

• هدف: اضطراب را پایین بیاوریم تا مغز کودک احساس "خطر" نکند.
• فعالیت‌ها:
• بازی‌های غیرکلامی: نقاشی، لگو، پازل — بدون فشار برای صحبت.
• تمرین‌های ذهن‌آگاهی: تنفس عمیق، اسکن بدن (توجه به قسمت‌های بدن).
• ایجاد محیط امن: روان‌شناس با لبخند، لحن آرام و بدون قضاوت با کودک ارتباط برقرار می‌کند.

مثال: کودک در جلسه اول فقط نقاشی می‌کشد. روان‌شناس می‌گوید: "عالیه! رنگ قرمز رو دوست داری؟" → کودک سر تکان می‌دهد → اولین ارتباط

مرحله ۳: مواجهه تدریجی — افزایش صحبت

• هدف: کودک را آرام آرام به صحبت کردن عادت دهیم — از صفر به صد.
• فعالیت‌ها:
• از اشاره شروع کنید: کودک با انگشت نشان می‌دهد (مثلاً کارت مورد علاقه‌اش را انتخاب می‌کند).
• به کلمه برسیم: کودک یک کلمه زمزمه می‌کند (مثلاً "آبی").
• به جمله برسیم: کودک جمله کوتاه می‌گوید (مثلاً "می‌خوام نقاشی کنم").
• تقویت مثبت: هر تلاش با تشویق کوچک (مثلاً برچسب، لبخند) پاداش داده می‌شود.

مثال: در هفته پنجم، کودک به جای اشاره، می‌گوید "آب" — روان‌شناس با شادی می‌گوید: "آفرین! صدای قشنگی داری!"

مرحله ۴: تعمیم — صحبت در موقعیت‌های واقعی

• هدف: مهارت صحبت کردن را از مطب به دنیای واقعی ببریم.
• فعالیت‌ها:
• تمرین در مدرسه: معلم آگاه با کودک بازی می‌کند و او یک کلمه می‌گوید.
• تمرین در مهمانی: کودک به فامیل نزدیک "سلام" می‌گوید.
• تمرین در محل کار (برای بزرگسالان): همکار مورد اعتماد سؤال ساده می‌پرسد و فرد پاسخ می‌دهد.
• حمایت محیطی: معلم، والدین و اطرافیان فشار نمی‌آورند و فقط تشویق می‌کنند.

مثال: کودک در کلاس به دوستش می‌گوید "مداد بده" — معلم لبخند می‌زند و کلاس تشویق می‌کند.

مرحله ۵: تثبیت — جلوگیری از بازگشت

• هدف: مطمئن شویم صحبت کردن عادت دائمی شود و اضطراب برنگردد.
• فعالیت‌ها:
• تمرین مداوم: کودک هر روز در موقعیت‌های جدید صحبت می‌کند.
• حمایت خانواده: والدین همچنان محیط امن را حفظ می‌کنند.
• پیگیری منظم: جلسات ماهانه با روان‌شناس برای بررسی پیشرفت.
• مدیریت استرس: اگر اضطراب برگشت، دوباره از مرحله ۲ شروع می‌کنیم.

مثال: کودک حالا در کلاس درس جواب معلم را می‌دهد و حتی داستان تعریف می‌کند لالی انتخابی درمان شده!

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

لالی انتخابی در بزرگسالان: درمان خاص

درمان لالی انتخابی در بزرگسالان شامل:

• CBT پیشرفته: چالش افکار "من احمق به نظر می‌رسم"
• گروه‌درمانی: تمرین صحبت در جمع امن
• درمان مواجهه: ضبط صدا، ارائه کوچک
• حمایت شغلی: هماهنگی با مدیر

پیش‌آگهی

• با درمان زودهنگام: بهبودی کامل در ۹۰٪ کودکان
• بدون درمان: خطر اضطراب مزمن، افسردگی، انزوای اجتماعی
  

  برای دریافت مشاوره فوری، شماره موبایل خود را وارد نمایید.

  ثبت درخواست مشاوره
  
  

نقش والدین و معلمان

• فشار نیاورید ("چرا حرف نمی‌زنی؟")
• تشویق کنید ("عالی بود که لبخند زدی!")
• محیط امن بسازید

نقش مشاوره روان‌شناسی

پلتفرم‌هایی مثل مشاورتل:

• تشخیص آنلاین با روان‌شناس کودک یا بزرگسال
• بازی درمانی برای لالی انتخابی از راه دور
• پروتکل درمان لالی انتخابی شخصی‌سازی‌شده
• جلسات آنلاین با متخصص

درخواست مشاوره از طریق واتساپ

نتیجه‌گیری

اختلال لالی انتخابی فریاد خاموش اضطراب است  نه لجبازی، نه ناتوانی. با پروتکل درمان لالی انتخابی، بازی درمانی برای لالی انتخابی و حمایت خانواده، کودکان و بزرگسالان می‌توانند صحبت کنند. لالی انتخابی در بزرگسالان هم قابل درمان است. شما یا فرزندتان شایسته صدایی آزاد هستید. اگر سکوت زندگی‌تان را مختل کرده، مشاوره روان‌شناسی آنلاین مشاورتل می‌تواند اولین کلمه را به شما بازگرداند. امروز با یک جلسه، سکوت را بشکنید.